Çin Tıbbında Nabız (Geleneksel) Muayenesi (脉诊)

Çin Tıbbında Nabız (Geleneksel)

Nabız muayenesi, Çin tıbbında binlerce yıllık geçmişe sahip temel teşhis yöntemlerinden biridir. Hekim, nabzın durumu üzerinden hastalığın seyrini ve iç organların işleyişini değerlendirir.

Tarihsel Gelişim

• M.Ö. 2500 civarı: Ünlü hekim Bian Que (扁鹊) nabız muayenesinde ustalaşmış ve klinik teşhiste kullanmıştır.
  
• Sarı İmparator Dönemi (黄帝): Neijing (内经) klasiğinde San Bu Jiu Hou (三部九候) kavramı açıklanmıştır.
  
  • San Bu (三部): Her iki elde 3 nabız pozisyonu vardır: Cun (寸), Guan (关), Chi (尺).
    
  • Her pozisyon 3 basınç seviyesinde incelenir: Yüzeysel (浮), Orta (中), Derin (沉).
    
  • Toplam 9 değerlendirme noktası oluşur.
    
• Han Hanedanı – Zhang Zhongjing (张仲景): Teşhiste 4 yöntemi (bakmak, sormak, dinlemek/koklamak, nabız/dokunmak) birleştirdi.
  
• Batı Jin Hanedanı – Wang Shuhe (王叔和): Maijing (脉经) adlı eserde 24 nabız tipini tanımladı.
  
• Ming Hanedanı – Li Shizhen (李时珍): Pinghu Maixue (频湖脉学) ile 3 yeni nabız tipi ekledi (toplam 27).
  
• Li Shicai (李士材): Zhenjia Zhengyan (诊家正眼) ile 1 yeni tip ekledi – Ji Mai (疾脉) (toplam 28 nabız tipi). Bu sınıflandırma günümüzde de kullanılır.
  
• Ayrıca Maijue Huibian (脉诀汇编) – Li Yangang (李延罡) tarafından yazılmıştır.
  

Nabız Muayenesi Yöntemi

• Doktorun durumu: Zihni sakin, nefesi doğal olmalı.
  
• Basınç tekniği: Hafif, orta ve derin basınç uygulanmalı.
  
• Hasta pozisyonu:
  
  • Öncesinde kısa süre dinlenmeli.
    
  • Oturur pozisyonda, avuç içi yukarı, kol kalp hizasında olmalı.
    
• Süre: En az 1 dakika, nabzın değişimleri değerlendirilmeli.
  

Normal Nabız Özellikleri

• Her nefes alış-verişte 4–5 atım (72–80 atım/dk).
  
• Derinlik: Ne yüzeysel ne derin.
  
• Uzunluk: Ne uzun ne kısa.
  
• Düzenli, yumuşak, güçlü.
  
• Cun, Guan, Chi pozisyonlarının tümünde hissedilir.
  

Nabzı Etkileyen Doğal Faktörler

1. Yaş
   
   • Çocuk: 1 nefeste 7 atım.
     
   • Genç: Akıcı ve yumuşak.
     
   • Yaşlı: Sert ve gergin.
     
2. Cinsiyet
   
   • Kadın: Erkeklere göre biraz daha hızlı ve yumuşak.
     
3. Gebelik
   
   • Nabız yumuşak ve hızlıdır.
     
4. Vücut Yapısı
   
   • Kilolu: Nabız biraz derin ve sert.
     
   • Zayıf: Nabız yüzeysel ve geniş.
     
   • Uzun boylu: Nabız uzun.
     
   • Kısa boylu: Nabız kısa.
     
5. Yaşam Tarzı ve Durum
   
   • Yemek/alkol sonrası: Hızlı, güçlü, kaygan.
     
   • Açlık: Yumuşak, zayıf.
     
   • Meditasyon yapan: Yumuşak.
     
6. Duygular
   
   • Öfke: Karaciğer nabzı gergin.
     
   • Korku: Nabız düzensiz.
     
   • Duygular normale dönünce nabız da normale döner.
     
7. Mevsim
   
   • İlkbahar: Gergin.
     
   • Yaz: Büyük, geniş.
     
   • Sonbahar: Hafif, küçük.
     
   • Kış: Derin, sert.
     
8. Gün–Gece
   
   • Gündüz: Yüzeysel, güçlü.
     
   • Gece: Derin, yavaş.
     
9. İklim
   
   • Soğuk bölge: Nabız derin, sert.
     
   • Sıcak bölge: Nabız hızlı, yumuşak.
     

Geleneksel Çin Tıbbında 28 Nabız Tipi

1. Yüzeysel (浮脉 – Fu Mai)

• Deri yüzeyine yakın, hafif basınçta belirgin.
  
• Genellikle dışsal hastalıklar, rüzgâr-soğuk veya rüzgâr-sıcak etkisi.
  

2. Derin (沉脉 – Chen Mai)

• Derin basınçta belirgin, yüzeyde zayıf.
  
• Genellikle içsel hastalıklar, soğuk veya qi tıkanıklığı.
  

3. Yavaş (迟脉 – Chi Mai)

• Dakikada 60’ın altında.
  
• Soğuk sendromu, yang eksikliği.
  

4. Hızlı (数脉 – Shu Mai)

• Dakikada 90’ın üzerinde.
  
• Isı fazlalığı, yang fazlalığı.
  

5. Kaygan (滑脉 – Hua Mai)

• Boncukların ipe dizili gibi yuvarlanır.
  
• Balgam, nem, gıda birikimi, gebelik.
  

6. Pürüzlü / Sert (涩脉 – Se Mai)

• Kesintili, tırtıklı hissi verir.
  
• Kan durgunluğu, qi tıkanıklığı, sıvı eksikliği.
  

7. Geniş (洪脉 – Hong Mai)

• Dolu, taşkın, güçlü.
  
• Yang ısısı fazlalığı.
  

8. İnce (细脉 – Xi Mai)

• İp gibi ince, zor hissedilir.
  
• Qi ve kan eksikliği, yin eksikliği.
  

9. Zayıf (弱脉 – Ruo Mai)

• İnce ve yumuşak, derinde.
  
• Yang eksikliği, qi eksikliği.
  

10. Gevşek (缓脉 – Huan Mai)

• Hafif yavaş, gevşek, dengeli.
  
• Sağlıklı olabilir veya nem birikimi.
  

11. Sıkışık (紧脉 – Jin Mai)

• Gergin ip gibi.
  
• Soğuk sendromu, ağrı, yiyecek retansiyonu.
  

12. Sert / Gergin (弦脉 – Xian Mai)

• Yay teli gibi sert.
  
• Karaciğer-safra kesesi bozukluğu, ağrı, balgam.
  

13. Uzun (长脉 – Chang Mai)

• Normalden uzun, güçlü.
  
• Sağlıklı yang veya yang fazlalığı.
  

14. Kısa (短脉 – Duan Mai)

• Normalden kısa, uç veya tabanı eksik hissedilir.
  
• Qi eksikliği veya tıkanıklık.
  

15. Boş (虚脉 – Xu Mai)

• Zayıf, yavaş, kolay bastırılır.
  
• Qi ve kan eksikliği.
  

16. Dolu (实脉 – Shi Mai)

• Güçlü, sert, baskıya karşı koyar.
  
• Fazlalık sendromları (ısı, soğuk, tıkanıklık).
  

17. Düzenli Kesintili (缓脉/代脉 – Dai Mai)

• Düzenli aralıklarla atım durur.
  
• Qi zayıflığı, organ yetmezliği, ciddi hastalık.
  

18. Düzensiz Kesintili (结脉 – Jie Mai)

• Düzensiz, yavaş, düzensiz duraklamalar.
  
• Soğuk, qi tıkanıklığı, kalp rahatsızlığı.
  

19. Hızlı Düzensiz (促脉 – Cu Mai)

• Hızlı, düzensiz, duraklamalar.
  
• Isı fazlalığı, qi ve kan tıkanıklığı.
  

20. Kayan (动脉 – Dong Mai)

• Küçük, yuvarlak, sert ve hızlı.
  
• Şiddetli ağrı, korku, ani sendromlar.
  

21. Hafif (微脉 – Wei Mai)

• Çok zayıf, zor hissedilir.
  
• Aşırı qi ve kan eksikliği.
  

22. Sönük (濡脉 – Ru Mai)

• Yüzeysel, ince ve yumuşak.
  
• Nem fazlalığı, qi eksikliği.
  

23. Kırık (断脉 – Duan Mai)

• Nabız hattı kopuk hissedilir.
  
• Şiddetli qi ve kan eksikliği.
  

24. Yoğun (牢脉 – Lao Mai)

• Derin, güçlü, gergin.
  
• Soğuk fazlalığı, kitleler.
  

25. Hızlı İnce (疾脉 – Ji Mai)

• Çok hızlı (>120/dk).
  
• Şiddetli ısı fazlalığı.
  

26. Boşluklu (芤脉 – Kou Mai)

• Dışta dolu, bastırınca boş.
  
• Kan kaybı, yin eksikliği.
  

27. Ölü (革脉 – Ge Mai)

• Sert, boş, davul derisi gibi.
  
• Kan kaybı, jing (öz) eksikliği.
  

28. Yüzen Sert (濡紧脉 – Ru Jin Mai)

• Yüzeysel, gergin.
  
• Soğuk-nem sendromu.
  

Geleneksel Çin Tıbbında 28 Nabız Tipi – Dokunma Hissi Tanımları

1. Yüzeysel (浮脉 – Fu Mai)
   Hafifçe bastırınca belirgin, derine bastırınca kaybolur.
   Parmak ucunda suyun yüzeyinde duran yaprak gibi.
   
2. Derin (沉脉 – Chen Mai)
   Derine bastırınca belirgin, yüzeyde kaybolur.
   Suya batmış taş gibi.
   
3. Yavaş (迟脉 – Chi Mai)
   Dakikada 60’ın altında, atımlar arası uzun.
   Yavaş yürüyen birinin adımları gibi.
   
4. Hızlı (数脉 – Shu Mai)
   Dakikada 90’ın üzerinde, hızlı atımlar.
   Koşan kalp atışı gibi.
   
5. Kaygan (滑脉 – Hua Mai)
   Parmak altında inci taneleri gibi pürüzsüzce yuvarlanır.
   Yağlanmış boncuk dizisi gibi.
   
6. Pürüzlü / Sert (涩脉 – Se Mai)
   Takılarak akan, pürüzlü his.
   Kuru bambu dalından akan su gibi kesik kesik.
   
7. Geniş (洪脉 – Hong Mai)
   Geniş alan kaplar, güçlüdür.
   Taşkın nehir dalgası gibi.
   
8. İnce (细脉 – Xi Mai)
   İpek ipliği kadar ince ama devamlı.
   Parmak ucunda saç teli gibi.
   
9. Zayıf (弱脉 – Ruo Mai)
   İnce ve yumuşak, derinde hafif hissedilir.
   Pamuk ipliği gibi narin.
   
10. Gevşek (缓脉 – Huan Mai)
    Ritmi sakin, yumuşak ve dengeli.
    Hafif dalgalanan göl yüzeyi gibi.
    
11. Sıkışık (紧脉 – Jin Mai)
    Sert, bükülmüş halat gibi gergin.
    Buzlu ip gibi sert ve soğuk.
    
12. Sert / Gergin (弦脉 – Xian Mai)
    Yay teli gibi gergin ve uzun.
    Çekilmiş keman teli gibi.
    
13. Uzun (长脉 – Chang Mai)
    Normalden uzun, parmakların altından taşar.
    Masaya uzanan ip gibi.
    
14. Kısa (短脉 – Duan Mai)
    Normalden kısa, parmak altında tam dolmaz.
    Kısa bir çubuk gibi.
    
15. Boş (虚脉 – Xu Mai)
    Yüzeysel, zayıf ve kolay bastırılır.
    İçi boş saz kamışı gibi.
    
16. Dolu (实脉 – Shi Mai)
    Güçlü, sert, baskıya karşı koyar.
    Tam dolu hortum suyu gibi.
    
17. Düzenli Kesintili (代脉 – Dai Mai)
    Belirli aralıklarla düzenli duraksama.
    Dakikada bir kez duraklayan saat tik-takları gibi.
    
18. Düzensiz Kesintili (结脉 – Jie Mai)
    Düzensiz aralıklarla yavaşlayıp durur.
    Takılıp duran motor gibi.
    
19. Hızlı Düzensiz (促脉 – Cu Mai)
    Hızlı, düzensiz, beklenmedik duraklamalar.
    Atlayan kalp atışı gibi.
    
20. Kayan (动脉 – Dong Mai)
    Küçük, yuvarlak, sert, hızlı – tek noktada hissedilir.
    Yuvarlanan bilye gibi.
    
21. Hafif (微脉 – Wei Mai)
    Çok zayıf, neredeyse hissedilmez.
    Sis içinde kaybolan rüzgar gibi.
    
22. Sönük (濡脉 – Ru Mai)
    Yüzeysel, ince ve yumuşak, nemli his.
    Islak pamuk gibi.
    
23. Kırık (断脉 – Duan Mai)
    Nabız hattı kopuk kopuk gelir.
    Kırık ip parçası gibi.
    
24. Yoğun (牢脉 – Lao Mai)
    Derin, sert, kalın, gergin.
    Toprak altına gömülü kalın halat gibi.
    
25. Hızlı İnce (疾脉 – Ji Mai)
    Çok hızlı (>120/dk), ince, sert.
    Sıkışmış yay gibi titreşimli.
    
26. Boşluklu (芤脉 – Kou Mai)
    Dışta dolu, bastırınca içi boş.
    İçi boş bambu sapı gibi.
    
27. Ölü (革脉 – Ge Mai)
    Sert, gergin, boş – davul derisi gibi.
    Boş davulun tok sesi gibi.
    
28. Yüzen Sert (濡紧脉 – Ru Jin Mai)
    Yüzeysel ve gergin.
    Soğuk suda gerginleşmiş ip gibi.
    

Geleneksel Çin Tıbbında 28 Nabız Tipi – Derinlik, Hız, Ritim, Güç ve Dokunma Hissi

1. Yüzeysel (浮脉 – Fu Mai) → Derinlik: Yüzeysel → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Hafif → Hissi: Yaprak gibi su yüzeyinde.
2. Derin (沉脉 – Chen Mai) → Derinlik: Derin → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Orta/Güçlü → Hissi: Suya batmış taş gibi.
3. Yavaş (迟脉 – Chi Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Yavaş (<60/dk) → Ritim: Düzenli → Güç: Orta → Hissi: Yavaş yürüyüş adımı gibi.
4. Hızlı (数脉 – Shu Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Hızlı (>90/dk) → Ritim: Düzenli → Güç: Orta/Güçlü → Hissi: Koşan kalp atışı gibi.
5. Kaygan (滑脉 – Hua Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Normal/Hızlı → Ritim: Düzenli → Güç: Orta → Hissi: Yağlı boncuk dizisi gibi.
6. Pürüzlü / Sert (涩脉 – Se Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Normal/Yavaş → Ritim: Düzensiz → Güç: Orta → Hissi: Kesik kesik akan su gibi.
7. Geniş (洪脉 – Hong Mai) → Derinlik: Yüzeysel/Orta → Hız: Hızlı → Ritim: Düzenli → Güç: Güçlü → Hissi: Taşkın nehir dalgası gibi.
8. İnce (细脉 – Xi Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Hafif → Hissi: Saç teli gibi.
9. Zayıf (弱脉 – Ruo Mai) → Derinlik: Derin → Hız: Normal/Yavaş → Ritim: Düzenli → Güç: Hafif → Hissi: Pamuk ipliği gibi.
10. Gevşek (缓脉 – Huan Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Biraz yavaş → Ritim: Düzenli → Güç: Orta → Hissi: Hafif dalga gibi.
11. Sıkışık (紧脉 – Jin Mai) → Derinlik: Orta/Derin → Hız: Normal/Yavaş → Ritim: Düzenli → Güç: Güçlü → Hissi: Buzlu ip gibi.
12. Sert / Gergin (弦脉 – Xian Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Orta/Güçlü → Hissi: Yay teli gibi.
13. Uzun (长脉 – Chang Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Güçlü → Hissi: Uzayan ip gibi.
14. Kısa (短脉 – Duan Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Orta → Hissi: Kısa çubuk gibi.
15. Boş (虚脉 – Xu Mai) → Derinlik: Yüzeysel → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Hafif → Hissi: İçi boş saz kamışı gibi.
16. Dolu (实脉 – Shi Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Normal/Hızlı → Ritim: Düzenli → Güç: Güçlü → Hissi: Dolu su hortumu gibi.
17. Düzenli Kesintili (代脉 – Dai Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Normal → Ritim: Düzenli kesinti → Güç: Orta → Hissi: Düzenli duraklama gibi.
18. Düzensiz Kesintili (结脉 – Jie Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Normal/Yavaş → Ritim: Düzensiz → Güç: Orta → Hissi: Takılıp duran motor gibi.
19. Hızlı Düzensiz (促脉 – Cu Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Hızlı → Ritim: Düzensiz → Güç: Orta/Güçlü → Hissi: Atlayan nabız gibi.
20. Kayan (动脉 – Dong Mai) → Derinlik: Yüzeysel/Orta → Hız: Hızlı → Ritim: Düzenli → Güç: Sert → Hissi: Yuvarlanan bilye gibi.
21. Hafif (微脉 – Wei Mai) → Derinlik: Yüzeysel → Hız: Normal/Yavaş → Ritim: Düzenli → Güç: Çok hafif → Hissi: Sis gibi belirsiz.
22. Sönük (濡脉 – Ru Mai) → Derinlik: Yüzeysel → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Hafif → Hissi: Islak pamuk gibi.
23. Kırık (断脉 – Duan Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Normal → Ritim: Düzensiz → Güç: Hafif → Hissi: Kırık ip gibi.
24. Yoğun (牢脉 – Lao Mai) → Derinlik: Derin → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Güçlü → Hissi: Toprak altındaki halat gibi.
25. Hızlı İnce (疾脉 – Ji Mai) → Derinlik: Orta → Hız: Çok hızlı (>120/dk) → Ritim: Düzenli → Güç: Orta → Hissi: Titreşimli yay gibi.
26. Boşluklu (芤脉 – Kou Mai) → Derinlik: Yüzeysel → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Orta → Hissi: İçi boş bambu gibi.
27. Ölü (革脉 – Ge Mai) → Derinlik: Yüzeysel → Hız: Normal → Ritim: Düzenli → Güç: Sert → Hissi: Davul derisi gibi.
28. Yüzen Sert (濡紧脉 – Ru Jin Mai) → Derinlik: Yüzeysel → Hız: Normal/Yavaş → Ritim: Düzenli → Güç: Sert → Hissi: Soğuk suda gergin ip gibi.

Geleneksel Çin Tıbbında 28 Nabız Tipi – Dokunma Hissi + Olası Patolojik Anlam

1. Yüzeysel (浮脉 – Fu Mai) → Yaprak gibi su yüzeyinde. → Olası anlam: Dışsal rüzgâr-soğuk veya rüzgâr-sıcak enfeksiyon, yüzeyde hastalık.
2. Derin (沉脉 – Chen Mai) → Suya batmış taş gibi. → Olası anlam: İçsel soğuk, qi tıkanıklığı, organ fonksiyon bozukluğu.
3. Yavaş (迟脉 – Chi Mai) → Yavaş yürüyüş adımı gibi. → Olası anlam: Soğuk sendromu, yang eksikliği.
4. Hızlı (数脉 – Shu Mai) → Koşan kalp atışı gibi. → Olası anlam: Isı fazlalığı, yang fazlalığı, ateşli hastalık.
5. Kaygan (滑脉 – Hua Mai) → Yağlı boncuk dizisi gibi. → Olası anlam: Balgam, nem, gıda retansiyonu, gebelik.
6. Pürüzlü / Sert (涩脉 – Se Mai) → Kesik kesik akan su gibi. → Olası anlam: Kan durgunluğu, qi tıkanıklığı, sıvı eksikliği.
7. Geniş (洪脉 – Hong Mai) → Taşkın nehir dalgası gibi. → Olası anlam: Yüksek ateş, yang fazlalığı, içsel ısı.
8. İnce (细脉 – Xi Mai) → Saç teli gibi. → Olası anlam: Qi ve kan eksikliği, yin eksikliği, kronik hastalık.
9. Zayıf (弱脉 – Ruo Mai) → Pamuk ipliği gibi. → Olası anlam: Yang eksikliği, qi eksikliği, genel zayıflık.
10. Gevşek (缓脉 – Huan Mai) → Hafif dalga gibi. → Olası anlam: Nem fazlalığı, dalak zayıflığı, bazen normal sağlıklı durum.
11. Sıkışık (紧脉 – Jin Mai) → Buzlu ip gibi. → Olası anlam: Soğuk sendromu, ağrı, gıda retansiyonu.
12. Sert / Gergin (弦脉 – Xian Mai) → Yay teli gibi. → Olası anlam: Karaciğer ve safra kesesi sorunları, ağrı, balgam.
13. Uzun (长脉 – Chang Mai) → Uzayan ip gibi. → Olası anlam: Fazlalık sendromu, güçlü yang, sağlıklı durumlarda da görülebilir.
14. Kısa (短脉 – Duan Mai) → Kısa çubuk gibi. → Olası anlam: Qi eksikliği, organ fonksiyon yetersizliği.
15. Boş (虚脉 – Xu Mai) → İçi boş saz kamışı gibi. → Olası anlam: Qi ve kan eksikliği, zayıf yang.
16. Dolu (实脉 – Shi Mai) → Dolu su hortumu gibi. → Olası anlam: Fazlalık sendromları, ısı veya soğuk birikimi.
17. Düzenli Kesintili (代脉 – Dai Mai) → Düzenli duraklama gibi. → Olası anlam: Ciddi qi zayıflığı, organ yetmezliği, kritik durum.
18. Düzensiz Kesintili (结脉 – Jie Mai) → Takılıp duran motor gibi. → Olası anlam: Soğuk, qi tıkanıklığı, kalp sorunları.
19. Hızlı Düzensiz (促脉 – Cu Mai) → Atlayan nabız gibi. → Olası anlam: Isı fazlalığı, qi ve kan tıkanıklığı, akut durumlar.
20. Kayan (动脉 – Dong Mai) → Yuvarlanan bilye gibi. → Olası anlam: Şiddetli ağrı, korku, ani gelişen sendromlar.
21. Hafif (微脉 – Wei Mai) → Sis gibi belirsiz. → Olası anlam: Aşırı qi ve kan eksikliği, çöküş hali.
22. Sönük (濡脉 – Ru Mai) → Islak pamuk gibi. → Olası anlam: Nem fazlalığı ile birlikte qi eksikliği.
23. Kırık (断脉 – Duan Mai) → Kırık ip gibi. → Olası anlam: Şiddetli qi ve kan eksikliği, kritik zayıflık.
24. Yoğun (牢脉 – Lao Mai) → Toprak altındaki halat gibi. → Olası anlam: Soğuk fazlalığı, kitleler, sertleşmeler.
25. Hızlı İnce (疾脉 – Ji Mai) → Titreşimli yay gibi. → Olası anlam: Şiddetli ısı fazlalığı, yüksek ateş.
26. Boşluklu (芤脉 – Kou Mai) → İçi boş bambu gibi. → Olası anlam: Kan kaybı, yin eksikliği.
27. Ölü (革脉 – Ge Mai) → Davul derisi gibi. → Olası anlam: Kan kaybı, jing (öz) eksikliği.
28. Yüzen Sert (濡紧脉 – Ru Jin Mai) → Soğuk suda gergin ip gibi. → Olası anlam: Soğuk-nem sendromu.