Çin tıbbında, Qi, Kan ve Vücut Sıvıları vücudun temel bileşenleridir ve insan vücudunun yaşam faaliyetlerini sürdürmesini sağlarlar. Birbirlerini tamamlarlar ve fizyoloji ile patoloji gibi birçok açıdan karşılıklı neden-sonuç ilişkisine sahiptirler.
Qi kavramı, eski Çin’in doğal fenomenlere ilişkin ilk anlayışına dayanır. Yani Qi, dünyanın en temel maddesidir. Evrenin her şeyi Qi’nin hareketleri ve değişimlerinden kaynaklanır. Bu kavram Çin tıbbına girmiş ve onun temel özelliklerinden biri olmuştur. Qi, insan vücudunu oluşturan ve yaşam faaliyetlerini sürdüren hayati maddelere, örneğin solunum ve besinlere atıfta bulunur.
Qi’nin iki kaynağı vardır. Biri, doğumdan önce ebeveynlerden miras alınan doğuştan gelen özdür. Diğeri ise doğadan alınan temiz hava, su ve yiyeceklerden elde edilen kazanılmış özdür.
Qi şu şekilde oluşur: Doğuştan gelen öz, böbrekten çıkar ve orta jiao’ya yükselir; burada Dalak’tan gelen yiyecek özü ile birleşir. Ardından Akciğer tarafından alınan temiz hava ile birleşerek sonunda Qi’ye dönüşür.
Qi, canlılık dolu bir öz türüdür. İnsan vücudunun büyüme ve gelişimini aktive etmeye yardımcı olur, her Zang-fu organının, kanalların, kollaterallerin ve dokuların fizyolojik fonksiyonlarını destekler; Kan’ın oluşumunu ve dolaşımını hızlandırır ve Vücut Sıvılarının metabolizmasını sağlar.
Qi, insan vücudunun ihtiyaç duyduğu ısının ana kaynağıdır. Vücut sabit sıcaklığını esas olarak Qi’nin ısıtıcı etkisiyle korur. Qi’nin savunma fonksiyonu, cildin yüzeyinde dış patojenlere karşı koruma sağlar. Eğer deri yüzeyinin ötesinde bir saldırı olursa, Qi dış patojenle savaşır.
Qi, sıvı maddeleri ve karın içi organlarını yönetme, kontrol etme ve sağlamlaştırma yeteneğine sahiptir. Bu şu şekilde görülür: Kanın damar içinde akmasını sağlayarak durmasını ya da sızmasını engeller; Vücut Sıvılarının salgılanması ve atılmasını kontrol eder; iç organların normal konumlarını koruyarak sarkmalarını önler.
Farklı Qi türleri farklı hareketler yapar. Teoride, bunlar dört temel kategoriye ayrılır: yukarı çıkma (ascending), aşağı inme (descending), dışa çıkma (exiting) ve içe girme (entering). Qi’nin bu hareketleri yaşam için hayati öneme sahiptir. Eğer bu hareketler durursa, yaşam sona erer.
Çin tıbbında, Qi’nin dört temel hareketinin uyumlu ve dengeli olduğu fizyolojik duruma “Qi’nin uyumlu fonksiyonel faaliyetleri” denir. Bu hareketler uyumsuz ve dengesiz olduğunda ise “Qi’nin uyumsuz fonksiyonel faaliyetleri” oluşur. Bunlar Qi stagnasyonu, Qi ters akımı sendromu ve Qi’nin çökmesi gibi belirtilerle kendini gösterir.